Hoe een matig boek tot interessante vragen kan leiden

Het paasfeest is het belangrijkste feest in de christelijke liturgie. Daar zijn talloze redenen voor te geven. Een wat banale reden kan zijn dat je verlost bent van het tegenvallende boekje dat je las om de veertigdagentijd wat meer verdieping te geven. Die laatste reden gaat dit jaar voor mij op.

Over het algemeen spreekt de Anglicaanse kerkopvatting me erg aan en de church of England brengt elk jaar een zogenaamd lentbook uit. Een boek dat specifiek bedoeld is om te lezen gedurende de veertigdagentijd. Dit jaar was dit ‘Saying yes to life’ van Ruth Valerio. Valerio omschrijft zichzelf als environmentalist and theologian, social activist and author. Ze is momenteel inhoudelijk directeur bij Tearfund.

Voor mij een interessante combinatie, ik ben slecht op de hoogte van ecologische problematiek en vermoedde dat er waarschijnlijk wel een zinnige koppeling tussen milieu, klimaat en theologie is te maken. Het boek viel me echter tegen. Het leest voor een groot deel als een pamflet voor Tearfund. Elk hoofdstuk behandelt een scheppingsdag en het stramien is: eerst wordt bij elkaar geassocieerd hoe prachtig de schepping in elkaar zit, hierbij worden allerlei voorbeelden uit het werk van Tearfund en A Rocha genoemd. Vervolgens volgt een klaagzang over hoe alles nu mis zit en wordt afgesloten met wat je als lokale kerk zou kunnen doen. Doordat het boek voorbeelden van over de hele wereld noemt leer je in een breder perspectief naar ecologie en christendom te kijken, dat is wel zinvol. Verder is het tamelijk saai. Op een gegeven moment weet je het wel en lees je plichtsgetrouw de hoofdstukken uit. Soms irriteerde het boek me en dat maakte het interessant, want hierdoor kwam ik wel op wat vragen die al langer bij me leven.

Allereerst het verband tussen schepping en verlossing. Niet alleen de mens wordt verlost, maar ook de schepping. In mijn eigen (bevindelijk) gereformeerde achtergrond was verlossing meer iets subjectiefs, iets tussen jou en God. Valerio biedt hier een interessante verbreding. Iemand als Van Ruler heeft hier ook wel op gewezen (en vast veel meer theologen), maar de concrete verbinding die Valerio legt motiveert mij om ecologie serieuzer te nemen als christelijke plicht.

Verder gebeurde er in hoofdstuk twee iets interessants. In een van de weinige wat abstractere passages beschrijft Valerio aan de hand van Thomas Finger en Richard Rohr  in tamelijk Platoonse termen wat de reden voor de schepping is. De goddelijke triniteit (die zelf perichorese is) vloeide over van liefde. Dit overvloeien leidde tot de schepping (Valerio koppelt hier de kenosis aan). Omdat de schepping zelf ook iets van perichorese heeft, lijkt de schepping op God en daarom moeten we zorg dragen voor die schepping. Dit roept bij mij de vraag op in hoeverre een Platoons wereldbeeld ons nog wat te zeggen zou moeten hebben. Dat God gebruik maakt van de cultuur en de gebruiken die gangbaar zijn in een bepaalde tijd om Zijn wil te openbaren is volgens mij gereformeerd gemeengoed (hoor ik daar Calvijn accomodatio roepen?). Maar betekent dit ook dat bepaalde culturen en gebruiken dan geprivilegieerd zijn? Moeten we omdat de bijbel Platoons taalgebruik bezigt (bv. de proloog van het Johannes evangelie) daarom een Platoons wereldbeeld overnemen? Of moeten we zeggen dat de vorm waarin iets geopenbaard is (in dit geval middels Platoonse taal) minder van belang is maar dat de inhoud (God is alleen Schepper) het punt is dat we mee moeten nemen? Uiteraard zijn vorm en inhoud niet totaal te scheiden, maar hier zit een spanningsveld dat het boekje veel interessanter had gemaakt als het meer was uitgediept.

Verder klaagt Valerio er nogal op los dat steeds allerlei diersoorten uitsterven. Is dit a priori echter een ecologisch probleem? Ruim voor de eerste mensen deze aardbol bewoonden stierf er al van alles uit. Dit lijkt me eerder een algemeen gevolg van de zondeval dan een specifiek ecologisch punt. Anders en beter gezegd: Valerio moet uitleggen waarom het uitsterven van soorten een moreel probleem is waar wij christenen wat mee moeten. Om de vraag tot het uiterste te stellen: is het ten allen tijde een christelijke plicht te voorkomen dat een diersoort uitsterft?

In hoofdstuk drie gaat het qua inhoud wat mij betreft steeds minder en helaas wordt dit de rest van het boekje volgehouden. Ik volsta met een wat uitgewerkt voorbeeld. Op pagina 54 beweert Valerio: “one of the dilemma’s of growing my own vegetables from seed is that they often produce far more than I need. (…) Of course, there are reasons why plants produce so many seeds, and in the wild most of what is produced will meet too many hazards for all to grow. Yet, these verses speak of a fecundity that lies at the heart of a God who is three-persons-in-one, and who wants always to be giving to the other in generosity and overflowing love.” Dus: in de natuur is een surplus aan zaadjes noodzakelijk, want het gros ontkiemt door allerlei omstandigheden niet. Maar toch is dit surplus aan zaadjes een beeld van Gods vrijgevigheid. Deze redenering klopt domweg niet: of het is vrijgevigheid, maar dan is het niet noodzakelijk voor het voortbestaan van de plant als soort. Of het is noodzakelijk voor het voortbestaan van de plant als soort, maar dan is het geen vrijgevigheid. Door de zondeval is het hard werken voor een plantensoort om te kunnen blijven bestaan, de enige manier om dat te bereiken is zorgen dat er heel veel zaadjes zijn zodat de kans groot is dat er ten minste nog een paar zaadjes ook daadwerkelijk een plant worden. Daar vrijgevigheid in zien is mijns inziens wishful thinking.

Verderop in het boek vinden meer van dit soort merkwaardige redeneringen plaats, dat maakt het allemaal niet overtuigender. Kortom: zo’n lentbook is best een leuk idee en ook niet zulke overtuigende boeken kunnen best interessante vragen oproepen, maar ik laat het volgend jaar even van schrijver en onderwerp afhangen of ik weer mee doe.